In 1737 vertrok het slavenschip De Leusden vanuit Afrika naar Suriname. Van de 716 slaven aan boord van de Leusden overleden er 702. Historici wisten dat de oorzaak voor deze enorme sterfte een scheepsramp was. De details van dit verhaal waren echter niet goed bekend.
Door Karwan Fatah
Volgens een recente ontdekking van Philip Dikland en Peggy Bawoek is De Leusden vastgelopen op een zandbank bij de monding van de Marowijnerivier in Suriname. Daar stond de kapitein van het schip, Jochem Outjes voor de keuze: de slaven vrijlaten of ze in het vollopende schip laten verdrinken. Vermoedelijk uit angst voor opstand koos de kapitein er voor om de luiken van het schip dicht, en de slaven aan de ketting te laten. Een deel van de bemanning verliet het schip, andere bemanningsleden en de kapitein achterlatend. Toen ze de volgende dag terugkeerden was het overgrote deel van de slaven overleden, verdronken in het ruim.
De door Dikland en Bawoek gevonden verklaringen voor het drama zou afgedaan kunnen worden als een tragische uitzondering. Twee jaar eerder had een soortgelijke gruwelijke sterfte plaats op hetzelfde schip; 59 procent van de slaven (408 van de 684) overleed toen als gevolg van scheurbuik. Het is echter niet de uitzonderlijk hoge sterfte die de recente ontdekking belangrijk maakt, maar de logica achter de bewuste keuze die de kapitein maakte, geconfronteerd met de dreigende dood van zijn vracht.
De gebeurtenissen aan de monding van de Marrowijnerivier hadden te maken met het samenkomen van de logica van racisme en die van kapitalistisch ondernemerschap. Veel slavenreizen verliepen zonder dramatische gebeurtenissen op de schaal van de reizen van de Leusden in 1735 en 1737. Dit waren uitschieters naar boven ten opzichte van de 18 procent gemiddelde sterfte aan boord van de WIC-slavenschepen.
Nederland deelde in de slavenhandel, en in verhouding tot de grootte van het land en van de koloniën deelde het buitenproportioneel. Verschillende organisaties waren vanuit Nederland actief op de kust van Afrika. Rond de vijfhonderdduizend slaven zijn door Nederlanders uit Afrika naar de West gevoerd. Dat is ongeveer vijf procent van het totaal van de transatlantische slavenhandel (zie de database op www.slavevoyages.org voor exactere cijfers).
Als zeeman is het een doodzonde om mensen op zee niet te helpen als zij in nood zijn. De kapitein van het slavenschip maakte echter wel deze keuze. Hij koos ervoor mensen in nood op zee niet te helpen en zelfs tegen te werken om zichzelf te redden. De enige manier om dit te verantwoorden is om slaven niet als mensen te zien. Net zoals volgens Wilders mensenrechten algemeen gelden tenzij het om moslims gaat, zo golden vermoedelijk voor de kapitein de wetten van de zee voor iedereen, behalve voor zwarte slaven.
Het aan het licht komen van de oorzaak van de grote sterfte aanboord van de Leusden werpt een belangrijke vraag op: waarom deze destructie? Ook vanuit economisch oogpunt was dit toch onvoordelig? Men had de slaven toch vrij kunnen laten, en later aan land weer kunnen vangen? Uit angst voor verzet van de slaven koos de kapitein voor vernietiging. Hij redde het schip door het te laten vergaan. Maar er is nog een ander element in de overweging van de kapitein. Een ondernemer kent maar twee opties voor zijn koopwaar: verkopen of vernietigen. Weggeven (of in dit geval vrijlaten) is ondenkbaar. Het nemen van een democratische beslissing over economische en daarmee menselijke vraagstukken nog minder. Het zou niet alleen zijn toekomstige markt ondergraven. Het ondergraaft ook de heilige wetten van de markt.
De geschiedenis van het schip de Leusden toont op een acute manier tot welk extremisme de kapitalistische handelsgeest de mensheid kan drijven. Alles kan worden opgeofferd voor het bewaken van winsten. De keuze van de kapitein is de keuze binnen de kaders van de kapitalistische onderneming waarbij de winst van het bedrijf boven alles gaat.
Vorige week bleek in de Fortune 500 dat de koninklijke Shell ondanks de wereldwijde klimaatcrisis de grootste onderneming ter wereld is. De VOC-mentaliteit van BV Nederland blijkt maar weinig te verschillen van de WIC-mentaliteit van kapitein Outjes. Het drama dat zich afspeelde op de Leusden verdient het om herdacht te worden, juist in het land dat zo trots is op die handelsgeest.
